Rất nhiều VC đang chao đảo vì doanh thu của họ sụt giảm, nguồn vốn cạn dần và số lượng những startup dám nghĩ lớn ngày càng hiếm. Họ quay sang đổ tội cho các nhà đầu tư cá nhân (angel) hay các seed fund vì đã “khuyến khích ý tưởng thành lập những công ty nhảm nhí để rồi bán lại cho Google với giá 25 triệu USD” vào đầu của cả một thế hệ startup. Họ cho rằng, tư duy ăn xổi này sẽ khiến những công ty thay vì phấn đấu để sánh ngang với Google hay Microsoft tương lai sẽ dễ dàng chấp nhận một thứ kém cỏi hơn. Hệ quả là tất cả đều thua cuộc: không có thêm IPO, không có thêm việc làm, không có tiến bộ công nghệ.
Tuy nhiên, những nhà đầu tư không phải là nguyên nhân cho vấn đề trên. Ngày càng có nhiều nhà khởi nghiệp kiểu “ăn liền” bởi vì chi phí để thành lập một công ty đã giảm đáng kể, tạo nên một loại nhà khởi nghiệp mới. Họ là kiểu người khác với những nhà sáng lập của những công ty tỷ đô. Vì sao? Vì họ không muốn thay đổi thế giới. Họ chỉ muốn kiếm tiền cho gia đình, mua xe hay thỏa sức tiêu xài. Họ là chủ của những nhà hàng, tiệm tạp hóa trong kỷ nguyên thông tin. Thay vì xây dựng một nhà hàng hay tiệm uốn tóc, các doanh nhân này xây dựng các ứng dụng sẽ được sử dụng bởi hàng nghìn nhà hàng.
Họ không những không tạo ra ảnh hưởng xấu đến hệ sinh thái của nền kinh tế, mà các nhà khởi nghiệp này đang chứng minh điều ngược lại. Thay vì chỉ có một số gã khổng lồ, đang có hàng nghìn công ty nhỏ phục vụ những nhu cầu nhỏ, phục vụ cái-đuôi-dài của thị trường. Tín hiệu kém tích cực duy nhất với các VC là họ cần phải nỗ lực hơn nữa để phân biệt những startup như vậy với những doanh nghiệp có tiềm năng phát triển thành một đại công ty. Tại thời điểm của bài viết này, đây là yếu tố chính tạo nên sự thiếu hiệu quả của thị trường.
Vậy do ai mà các nhà khởi nghiệp thiếu những ý tưởng lớn lao và đột phá?
Dù đã sai trong việc đổ lỗi cho các nhà đầu tư nhỏ, tôi đồng ý với các VC rằng đang có quá ít những nhà khởi nghiệp biết nhìn xa trông rộng. Từ góc nhìn của mình, tôi cho rằng sự thiếu hụt ý tưởng của các công ty phần mềm là cách mà Silicon Valley đang suy nghĩ về một team sáng lập startup, các co-founder
Các công ty trị giá hàng tỷ USD chỉ có thể xuất hiện khi nhóm các nhà sáng lập không cực kỳ “hợp” với thị trường (nay gọi là “founder/market fit“). Trước kia, công thức vàng là 2 lập trình viên, hoặc một lập trình viên và một doanh nhân. Hầu hết các công ty lớn đều bắt nguồn bằng tỷ lệ này. Ví dụ như Hewlett và Packard (HP), Jobs và Wozniak (Apple), Gates và Allen (Microsoft), Ellison và Miner (Oracle), Larry và Sergey (Google), Thiel and Levchin (PayPal), vân vân và vân vân. Chỉ cần kết hợp một thần đồng công nghệ với một doanh nhân tài ba, bạn đã có được cốt lõi cho một công ty công nghệ trị giá hàng tỷ đô.
Nhưng thời thế luôn thay đổi. Những công nghệ tiên tiến do các lão làng sản xuất đã trở thành nền móng cho ngày nay, và mở đường cho một làn sóng những công ty triệu đô mới. Trong 7 năm trở lại đây, thị trường đã chứng minh công thức trong quá khứ là không đủ. Một yếu tố cạnh tranh mới đã xuất hiện trong cốt lõi của những công ty thành công trong thời nay. Đó là thiết kế. Chúng có mặt ở khắp nơi. Tư duy thiết kế. Hội thảo về thiết kế. Quỹ cho nhà thiết kế. Cộng đồng những nhà thiết kế. Và nếu bạn muốn được nghe ví dụ về những công ty coi thiết kế là yếu tố cạnh tranh quan trọng thì không phải tìm đâu xa cả: Mint, Square, Quora, Asana và Path là một vài ví dụ điển hình. Thiết kế, ở mức độ cao nhất, vượt xa một giao diện đẹp, nó liên kết các công nghệ phức tạp với sự thấy hiệu người dùng sâu sắc để tạo ra một trải nghiệm trực quan và hiệu quả với người dùng.
Tại sao giờ mới đến thời của các nhà thiết kế? Vì internet nói riêng và công nghệ nói chung, phát triển từ từ. Nói cách khác, những hạ tầng mới ra đời, giúp mở ra những cơ hội chưa từng có trước kia. Để phô diễn tài năng, các nhà thiết kế cần một trang web đủ nhanh và mạnh để gánh được những hiệu ứng bắt mắt của AJAX. Họ cũng cần hàng tỷ khách hàng trực tuyến, những người vui lòng chi tiền để được sử dụng một giao diện đẹp đẽ và cảm quan. Khách hàng của những công ty công nghệ không còn chỉ giới hạn trong những nhà điều hành cao cấp của những công ty lớn, cạnh tranh từng đồng một để có gói sản phẩm béo bở nhất.
Nhưng tôi tin rằng hiện tại các nhóm sáng lập chú trọng thiết kế cũng đang gặp phải vấn đề. Internet đủ vững mạnh và phổ biến để có thể thay đổi gần như bất kỳ ngành công nghiệp nào trên thế giới. Nhưng Thung lũng Silicon cho rằng chỉ cần một vài “lập trình viên đỉnh cao” và “nhà thiết kế tài ba” là đủ. Nhóm sáng lập kiểu này trước kia có thể giam mình trong phòng, nghĩ ra ý tưởng và rồi thực hiện nó. Nhưng nếu giờ làm như vậy, hơn 50% khả năng là họ sẽ đề ra một dự án về ứng dụng chia sẻ ảnh trên di động tiếp theo. Trước kia, khi thế giới số còn đói khát những phần mềm mang tính cảm quan cho người dùng, thì nhóm sáng lập viên như trên là liều thuốc hợp lý. Nhưng giờ thì họ đang bước vào ngõ cụt.
Chuyện gì đang xảy ra vậy? Không còn ý tưởng đột phá nào chưa được thực hiện sao?
Vấn đề ở chỗ, sáng tạo là hoạt động “áp dụng những gì ta biết vào điều gì đó mới mẻ”, và các lập trình viên thì chỉ biết tới những trào lưu công nghệ mới như điện toán đám mây, di động, xã hội và big data. Công thức này rất hiệu quả khi các nhóm sáng lập giải quyết những vấn đề cơ bản về công nghệ. Nhưng giờ phần lớn tiềm năng đột phá của “công nghệ thông tin thuần túy” đã bị vắt gần như cạn kiệt.
Cách duy nhất để thoát khỏi ngõ cụt này là bổ sung thêm một vai trò trong nhóm sáng lập. Tôi tin mắt xích còn thiếu chính là domain expert (tạm dịch: chuyên gia miền), người có tầm nhìn sâu rộng vào ngành công nghiệp mà họ đang cố thay đổi.
Không có chuyên gia miền, những nỗ lực thay đổi thế giới sẽ thiếu sáng tạo và tốn kém hơn nhiều.
Có rất nhiều ngành đã “sẵn sàng” để được công nghệ thay đổi: Giáo dục, Chăm sóc sức khỏe, Kinh doanh, Nghệ thuật và Chính sách…. Nhưng còn các chuyên gia miền thì sao? Hầu hết những nhân tài này truyền bá ý tưởng của mình thông qua sách báo, các buổi hội thảo, các bài giảng và hợp đồng tư vấn, mà không hề biết họ hoàn toàn có thể biến ý tưởng của mình thành các phần mềm. Và phần mềm có cơ hội thay đổi hành vi người tiêu dùng và tác động lên xã hội lớn hơn nhiều những gì họ đang làm.
Giờ đây, tôi nhận thấy trên thị trường, cơ hội để cộng tác có ở mọi nơi. Thế giới có rất nhiều những chuyên gia miền tài năng và những lập trình viên phần mềm xuất sắc, tuy nhiên họ hầu như không quen biết nhau, chứ đừng nói đến làm việc chung. Tôi từng thấy nhiều người xây dựng phần mềm tài chính cá nhân chưa bao giờ nghe nói tới khóa học tài chính cá nhân trong 6 tuần cực kỳ hiệu quả của Ramit Sethi (nằm trong cuốn sách mới nhất của ông). Tôi gặp những startup đang xây dựng chương trình giúp giảm cân mà chưa từng biết tới mô hình Hành vi học của Fogg hoặc lớp học về Công nghệ thuyết phục của ông tại Stanford. Những người đang xây dựng ứng dụng giúp mọi người nâng cao năng suất làm việc (Productivity Apps) dường như chưa bao giờ nghe tới khái niệm quản trị năng lượng. Những câu chuyện như vậy dường như ngày càng phổ biến
Các startup dường như tin rằng muốn thay đổi thế giới, họ chỉ cần sử dụng các tính năng như kết bạn, follow và chia sẻ. Điều này khiến cho thiết kế của các sản phẩm có một chút gì đó rất sơ sài và tẻ nhạt. Trên đời có rất nhiều công trình nghiên cứu và lý thuyết tuyệt vời, và giờ là lúc chúng ta biến những ý tưởng ấy từ những trang giấy vô hồn thành các phần mềm phục vụ cho xã hội.
Số nhóm sáng lập viên đang bỏ công vào những ý tưởng đột phá tại Thung Lũng Silicon dường như đang giảm dần, và lý do lớn nhất là do những khuôn mẫu xưa cũ về cấu trúc của những nhóm này. Khởi đầu là một doanh nhân và một lập trình viên hợp tác với nhau. Gần đây chúng ta bổ sung thêm nhà thiết kế. Và giờ, nếu muốn tạo nên những sản phẩm phục vụ cho các công ty tỷ đô, cung cấp hàng ngàn việc làm và thay đổi xã hội, chúng ta cần đưa các chuyên gia miền vào đội hình sáng lập của bất kì công ty công nghệ nào.